Wat schuilt onder het boerkaverbod?

Een beladen onderwerp, met vele kantjes: het verbod op gezichtsbedekkende kleding in publieke ruimtes. Het moet nu nog door de Eerste Kamer, dus er is tijd voor bezinning, want er spelen onheldere motieven mee. Een wet moet niet ingegeven worden door emotionele triggers.

Is dat verbod (feitelijk vooral een boerkaverbod) een vorm van moslims pesten, of een poging tot integratie-bevordering? Is het een stimulans voor vrouwenemancipatie, of een vorm van vrouwenonderdrukking, want vrijheidsbeperkend? Zijn de bivakmuts en de integraalhelm erbij gesleept om het verbod op boerka’s meer rechtvaardiging te geven? Ik heb nog nooit een man met een integraalhelm op door de supermarkt zien lopen. Is het puur bedoeld als veiligheidsmaatregel? Onder een boerka kan een kleine man verstopt zitten, of een vrouw met een bomgordel. Veiligheid is voor mij het enige argument om dit wettelijk te willen regelen. Al die andere motieven zijn kwesties van de dialoog aangaan, respectvol benaderen van andere gebruiken en eerlijk onderzoeken van motieven.

Deze hele discussie doet mij beseffen hoeveel er veranderd is voor vrouwen in twee generaties. Mijn moeder leefde onder strenge katholieke leefregels: niet werken, baren voor de Paus, dienen…, ik heb alle vrijheid van de wereld. Onder invloed van de welvaartsgolf en de sociaal-maatschappelijke veranderingen is in korte tijd het leven voor vrouwen fundamenteel veranderd. Zijn we dat vergeten? Ik wil graag vertrouwen op de kracht van onze cultuur en zonder dwang komen tot assimilatie, waarbij we geduld moeten hebben.

Essentieel is dat we beseffen hoe groepscultuur werkt. Mensen behoren tot een culturele groep en iedere afwijking van de regels van die groep leidt tot onveiligheid: mogelijk word je uit de groep gestoten. Daarom moeten veranderingen geleidelijk gaan en niet onder dwang van wettelijke regels. Als mensen niet uit zichzelf mee willen werken leidt dat tot verharding, strijd en illegaliteit. Waarschijnlijk worden vrouwen die voor hun geloof in een boerka lopen in de toekomst gedwongen thuis te blijven, zijn we nog verder van huis als het gaat om integratie. Mocht er sprake zijn van huiselijk geweld, dan zijn die vrouwen niet te bereiken. We kunnen beter zorgen dat ze zich in het maatschappelijk verkeer kunnen begeven en er goede opvang is, waar ze van weten, zoals Blijf van m’n lijf-huizen.

Waarom hebben we zo’n moeite met het accepteren van hoofddoeken en vooral boerka’s? Ik had aanvankelijk de aandrang om die doeken van de hoofden van vooral jonge meisjes af te trekken. Vrouwen die geheel bedekt zijn met doeken wekten bij mij irritatie: we zitten hier niet in de woestijn, waar bedekkende kleding nuttig is tegen rondwaaiend zand! Waar komt die irritatie vandaan? Die doeken scheppen voor mij een grote afstand, het maakt contact ongemakkelijk, ik ervaar geen gemeenschappelijkheid en daardoor verstoort het de harmonie. Bovendien ervaar ik, als vrijgevochten vrouw, de onderwerping aan religieuze regels pijnlijk.

Tegenwoordig kijk ik door hoofddoeken heen en maak ik juist contact. In mijn ogen blijft elke hoofddoek een vorm van vrouwenonderdrukking, maar ik heb besloten het te laten. Voor moslimvrouwen is het dragen van doeken een keuze voor een identiteit, die past binnen hun culturele normen. Als ze met mij willen samenwerken aan een wereld die voor vrouwen meer vrijheid bevat, dan doe ik mee.

Als ik kijk naar de vele moslimmeisjes, die het zo goed doen in het onderwijs, dan heb ik vertrouwen dat met geduld en contact er een vanzelfsprekende assimilatie op gang komt. Wellicht nooit helemaal, dan moeten we dat accepteren. Je ziet dat mensen die leven in een vreemde cultuur, ook Nederlanders in den vreemde, juist langer aan hun eigen gebruiken en gewoontes vasthouden, dan mensen die in hun eigen cultuur met elkaar veranderingen ondergaan.

En kijk nogmaals naar onze cultuur, waarin in twee generaties zoveel veranderd is. Ik kreeg op de kleuterschool nog les van nonnen, in uniforme lichaams- en haarbedekkende kleding! Daarbij stilstaan kan helpen om geduld te hebben.

Empathie als politieke methode

Jesse Klaver heeft het begrip ‘empathie’ op de agenda gezet. Zijn essay is vorige week in boekvorm verschenen, waarin hij empathie inzet als middel om tot maatschappelijke verbinding te komen in een gepolariseerde samenleving. Dat is een houding, die het tegendeel is van de zichzelf beschermende Trumps van deze wereld. Die geloven in de methode van straf en beloning (het zaaien van angst), het recht van de sterkste (uitsluiting) en wij tegenover zij (escalatie). Klaver stelt daar dus empathie en verbinding tegenover.

Ik vrees echter dat Klavers boekje blijft bij verkiezings-kretologie. Ik ben heel bang dat we ondanks de mooie woorden van Jesse in maart overgaan tot de politieke orde van de dag onder de Nederlandse Trump, terwijl het juist nu gaat om politieke en sociale verandering: een ander antwoord op de vragen van onze tijd!

Het zou mooi zijn als GroenLinks deze inspiratie verder oppakt en daar merk ik helaas niets van. Ik ben lid van de partij en doe al geruime tijd mijn best van onderaf dezelfde wensen als Jesse vorm te geven, maar vind geen gehoor. Hoe gaat de GroenLinks leiding en hoe gaan de volksvertegenwoordigers dit voorleven? Hoe pas je empathie toe in het politieke bedrijf? Dat doe je niet eventjes…

Wat Klaver allemaal zegt zegt sluit naadloos aan bij de wereldwijd verbreide methode van de Nonviolent Communication, in Nederland positiever en pro-actiever ‘Verbindende Communicatie’ genoemd. Het is ontstaan als antwoord op de rassenrellen in de VS in het midden van de vorige eeuw. Het is de politieke erfenis van Gandi en Martin Luther King. Ik ben hier de afgelopen tien jaar mee bezig geweest en ben er internationaal gecertificeerd trainer in. In Zweden wordt de Groene fractie erin getraind. Het zou mooi zijn als alle GroenLinks fracties in het land hierin getraind zouden worden. Leef het voor tot in de haarvaten van de maatschappij!
Empathie is de essentie van deze methode, wat leidt tot het besef dat er meer dingen zijn die ons als mens verbinden dan dat ze ons scheiden. Precies wat Klaver wil. Wat ons bindt zijn universele menselijke waarden. Iedereen wil genoeg te eten hebben, zich veilig voelen, een bijdrage leveren, tot een sociale kring behoren en in harmonie een leuk kinderfeest vieren.

Klaver noemde Trump een ‘mafklapper’, wat niet erg empathisch is. In de praktijk van de Verbindende Communicatie geldt dat elk oordeel een signaal is van een onvervulde behoefte. Wat Jesse waarschijnlijk bedoelde met ‘mafklapper’, is dat Trump hem heel bezorgd maakt, vanuit zijn behoefte aan respect, gelijkwaardigheid en integriteit. Ook Jesse heeft nog wat te leren.

Empathisch luisteren heeft een wonderbaarlijk effect. Door boosheid en agressie heen je niet gaan verdedigen, geen muur optrekken, je eigen gekwetstheid (en ego) opzij zetten. Als je de ander bevraagt en erkent in welke waarde er voor die ander toe doet, zal de ander ook open willen staan voor jou. Dan ontstaat er verbinding.

Het is echter lastig om naar een ander te luisteren als je zelf getriggerd bent, het is ook lastig om dingen te horen die niet passen in jouw visie op de wereld. Maar als je luistert op waardenniveau ontmoet je elkaar. Dat moet je oefenen, dit kan je niet zomaar.

Er valt nog meer te leren: veel ellende en langdurige strijd ontstaat als mensen focussen op strategieën en als ze niet door hebben om welke waarden het eigenlijk gaat. Zwarte Piet is een strategie voor harmonie voor de ene groep en de aanpassing van Zwarte Piet is een strategie voor erkenning van de andere groep. Kan je een strategie verzinnen waarin beide behoeftes samengaan? Ik vind de roetveegpiet een mooie poging.

Nog een voorbeeld. Als Wilders het heeft over de islam als ‘achterlijke’ cultuur, wat bedoelt hij dan? Vermoedelijk is hij bang dat er aan de Nederlandse identiteit, dus authenticiteit, wordt geknabbeld. Of hij vreest voor meer strijd in onze samenleving en dus is zijn behoefte aan harmonie in het geding. Het kan ook zijn dat hij dit zegt uit angst zelf niemand te zijn en wil hij hiermee zijn persoonlijke autonomie bewerkstelligen. Op dit niveau wordt het gesprek nooit gevoerd. Het blijft steken in politieke strategieën waar we eindeloos over strijden: AZC’s sluiten, of heropenen, vluchtelingenquota verminderen, of beloftes nakomen, hoofddoeken willen verbieden, of er soepel mee omgaan: op basis waarvan?

Kennis en inzicht van Nonviolent Communication kan helderheid brengen en ook sneller tot constructieve oplossingen leiden. Ik hoop dat GroenLinks dit oppakt en het niet blijft bij een bevlogen essay van hun leider, die over acht jaar misschien weer vergeten is. De visie moet niet hangen op Jesse Klaver alleen.
Dan heb ik het nog niet eens over de inzichten van de Sociocratie, Deep Democracy en de consent-besluitvormingsmethode, die het democratisch proces kunnen opfrissen. Daarin wordt de onderstroom hoorbaar, wat al zolang ondanks goede bedoelingen niet lukt, waardoor die onderstroom nu een gevaarlijke uitweg zoekt. Er is een wereld te winnen, op naar een menswaardige samenleving! En graag nu, ik ben zeer bezorgd over onze veiligheid:

Verbindende Communicatie begint bij jezelf

Ik ben geheel wars van vage spirituele zaken, wat je wellicht bij het begrip 'zelfverbinding' zou verwachten. Voor mij is dat dan ook heel concreet. Tevens heb ik gemerkt dat dit is waar de meeste mensen naar snakken: weten wat hun beroert, weten wat ze nodig hebben en daar ook naar kunnen leven. Vormgeven aan hoe jij wil leven en daarover vervolgens helder zijn in de communicatie met anderen. Waar begin je...?
Sinds enkele jaren geef ik trainingen in Verbindende Communicatie (Nonviolent Communication). Mensen verwachten in eerste instantie dat zo'n training gaat over verbinding maken met anderen, maar dat kan je pas doen als je verbonden bent met jezelf. Zo niet, dan 'verdwijn' je in contacten en doe je allerlei dingen die niet bij je passen en die je eigenlijk niet wil. Je doet je ouders' zin, je baas' zin, je collega's' zin, maar waar heb jij eigenlijk zin in? Veel mensen hebben het afgeleerd zelf iets te willen.
In de methode van de Verbindende Communicatie gaat het om het leren spreken van 'de behoeftentaal'. Wat schuilt er achter jouw oordelen over jezelf en anderen? Wat maakt dat je over sommige zaken zo emotioneel geraakt kan zijn: boos, angstig, of verdrietig? (Of ook blij?) In de Verbindende Communicatie staan de behoeften, ofwel drijfveren, ofwel waarden, ofwel 'levensenergieën' centraal. Wie niet in verbinding leeft met wat er voor hem / haar toe doet, loopt grote kans op een depressie. Bovendien ben je voor je omgeving niet duidelijk, niet helder. Dus: het start allemaal met: wat beweegt jou?
Emoties en oordelen zijn signalen voor wat 'eronder' zit. Behoeftes waar je je niet altijd van bewust bent en soms kromme vormen aan geeft om te vervullen. Wie altijd voor een ander zorgt en zichzelf wegcijfert, heeft waarschijnlijk juist behoefte aan verbinding en is bang om alleen te zijn. Wie altijd zijn zin doordrijft en weinig overlegt, heeft behoefte aan vrijheid en autonomie en is bang dat anderen dit zullen dwarsbomen. Afstemmen met je omgeving: vragen of mensen die zorg van jou wel wensen, of dat ze akkoord zijn met jouw eigengereide manier van doen: daar begint de communicatie met de ander.
In mijn trainingen merk ik keer op keer dat mensen een enorme behoefte hebben aan bewustzijn van wat voor hun belangrijk is: de verankering in zichzelf, het innerlijk kompas. Daar is dus 'zelfverbinding' voor nodig. En dat is concreet: je oordelen en emoties gebruiken als signaal van waar het jou werkelijk om gaat; daar bewustzijn over krijgen en daar vorm aan geven. Wat een opluchting!
Voor trainingen en interactieve lezingen Verbindende Communicatie zie op mijn site