De moraal is zoek.

Er is een voortdurend debat gaande over onze beschaving. We lijken als samenleving geen gezamenlijke morele ankers meer te hebben; geen algemeen geaccepteerde criteria waarop we ons gedrag baseren. ‘Pleur up’, en varianten daarop, waren de meest gesproken woorden tijdens de Algemene Beschouwingen. Na de ophef over ‘treitervloggers’ staan nu de ontgroeningsrituelen van Studentenvereniging Vindicat ter discussie. De mededeling van de kinderombudsman dat Zwarte Piet's verschijning aangepast dient te worden, leidde tot bedreigingen aan haar adres. Allemaal kwesties waarin het gaat om gedrag: grenzen, respect, integriteit, vrijheid… In welke mate wel, in welke mate niet? De Christelijke moraal is vervaagd, goed en kwaad zijn te simpele criteria, de moraal van geld verdienen maakt niet gelukkig en blijkt perverse kantjes te hebben. Wat dan wel?

Jesse Klaver lijkt het te weten en spreekt van ‘empathie’ en ‘universele menselijke waarden’ (Buitenhof 25 september). Verder blijft nog onduidelijk wat dit precies is. Wat Klaver zegt sluit geheel aan op het gedachtengoed van Marshall B. Rosenberg (1934 – 2015), de ‘Nonviolent Communication’. De essentie van deze wereldwijd verbreide methode is empathie en gerichtheid op universele menselijke waarden.

Empathie, zo ontdekte Rosenberg, is de overeenkomstige factor in alle religies. ‘Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet.’ Daarnaast stelde Rosenberg dat alles wat iemand doet gebaseerd is op het vervullen van een algemeen menselijke behoefte. Die kan onbewust zijn en de wijze waarop deze vervuld wordt kan onhandig zijn, maar aan de basis ligt een terechte drijfveer: veiligheid, harmonie, verbinding, erkenning, vertrouwen, autonomie, vrijheid, helderheid, zingeving en nog veel meer. Je kan behoeftes ook ‘waarden’ noemen.

Het is dus de kunst empatisch te luisteren en dat is: gevoelens erkennen en op zoek gaan naar de beweegreden daaronder. Ook als dit onaangenaam voor je is, of als je het gedrag van de ander niet begrijpt. Waarom zei Rutte ‘pleur op’? Blijkbaar was hij  boos, vanuit een behoefte aan gezamenlijkheid, of respect, en wellicht uiteindelijk veiligheid. Of: het werd hem ingegeven door een behoefte aan autonomie voor zijn partij, omdat de PVV in zijn nek hijgt. Velen schrokken echter van zijn veroordelende uitlating, want als de premier van dit land zo praat, maakt het mensen bang dat dit de harmonie en de veiligheid in het geding brengt. Vandaar de ophef.

Overal ontstaat strijd waar veroordelend wordt gesproken. Asscher noemde de mensen die de Kinderombudsman belaagden 'buitengewoon triest'. Dat is een oordeel, dus die mensen zitten weer wat hoger op de kast. Ieder oordeel raakt nsnel pijnlijke gevoelens en dikwijls blijft men dan in emotioneel gedoe steken. Volgens Rosenberg is ieder negatief oordeel een signaal van een onvervulde behoefte. (En andersom: een positief oordeel een signaal van een vervulde behoefte). Als Rutte deze wijsheid in pacht zou hebben, zou hij met deze vloggers in gesprek hebben kunnen gaan: nieuwsgierig naar wat hun drijft en zijn bezorgdheid uitsprekend. En Asscher zou beter kunnen zeggen dat hij er triest van wordt en behoefte heeft aan dialoog.

Vindicat: wat is het motief achter -uit de hand lopende- ontgroening? Een groep vormen, saamhorigheid en daar is op zichzelf niks mis mee, maar zijn er ontgroeningen mogelijk die respectvol en veilig verlopen? Op behoeften-niveau kan er eigenlijk niets anders zijn dan erkenning, want elke behoefte is menselijk en universeel. Alleen, hoe je behoeftes vervult, de manieren of strategieën die gekozen worden, dat is oorzaak van strijd en ellende. Rosenberg wilde mensen ertoe bewegen op zoek te gaan naar naar manieren die ieder behoeftes vervult. Veel ellende ontstaat doordat mensen vasthouden aan hun strategie, zonder de behoeftes echt te kennen. De hele politieke cultuur zou door dit bewustzijn aangenaam kunnen veranderen!

Rosenbergs onderhandelde tussen conflicterende partijen in oorlogsgebieden, op scholen, tussen echtparen, overal. In navolging van hem zijn er mensen over de hele wereld hiermee bezig: op de Westbank, in Tibet, in het Zweedse parlement, op scholen, in de zorg (het hele Flevoziekenhuis wordt in deze methode getraind).

Jesse Klaver heeft een sterk punt, nu de uitwerking nog! Oriëntatie op universele waarden is inderdaad een heel sterk middel om de moraal in onze samenleving terug te brengen en empathie is de manier om bij die waarden te komen. Ik schrijf dit vanuit bezorgdheid en een grote behoefte aan integriteit, saamhorigheid en veiligheid.

Face! Overwinnen van Triggerreacties.

Wat is een fight-, flight-, freeze-reactie en hoe kan je anders reageren? Je bereikt er niet mee wat je wil, integendeel. FFF-reacties zijn snelle, impulsieve reacties, deels onbewuste fysieke reflexen, waarmee het organisme zich zo snel mogelijk in veiligheid wil brengen. De snelste manier om weg te zijn bij iets wat als hoogst onaangenaam wordt ervaren: een ongewenste prikkel. Je geeft een sneer terug, of zegt niks meer -maar denkt er het jouwe van-, of je 'verdwijnt' als het ware, bent niet echt meer aanwezig. Het lost wellicht tijdelijk iets op, maar als het om langdurige relaties gaat, zoals collega’s, buren, familie, of gezin zit je vast in een ongewenst patroon.

Anderen reageren weer op jouw reflex: vechten lijdt tot strijd, bij bevriezen ontstaat er een akelige sfeer en bij vluchten zit er altijd zo’n ‘rare’ in de kamer. Dit kan jarenlange ellende opleveren. Vecht-reacties leiden bijvoorbeeld weer tot schaamte, bevriezen tot trots en vluchten tot angst voor oordelen van anderen. Dan zit je in de knoop met jezelf en bent niet verbonden met je omgeving. Gedoe!
Hoe krijg je FFF-impulsen onder controle en kom je tot constructieve reacties? Voor mij was mijn patroon van snel in een vecht-reactie schieten aanleiding om me in 2006 in NonViolent Communication, ofwel Verbindende Communicatie te verdiepen, wat zo inspirerend bleek, dat ik nu, sinds mei dit jaar, gecertificeerd trainer ben. Voor de FFF-reacties heb ik een verdiepingstraining ontworpen. Ontzettend interessant!
Mijn theorie is dat een FFF-reactie een manier is om het onaangename gevoel dat de prikkel oproept niet te hoeven voelen. Je duwt het weg. Daarmee geef je echter geen kans aan de behoefte die er juist is: verbinding, of respect, of er mogen zijn, gezien worden, ertoe doen etc. De grote uitdaging bij een ongewenste prikkel is dus te ervaren wat er in je lichaam gebeurt. Niet reageren, maar signaleren. Je weet immers dat de impulsieve reactie niet helpt, integendeel: het maakt alles erger. Met dat bewustzijn kan je de reactie stoppen. Daar slaat de term ‘Nonviolent’ op: destructief gedrag in ieder geval niet! Wat dan wel? Door niet te reageren voel je wat je organisme doet: je voelt je warm worden en wil tot actie overgaan (fight), je voelt kilte en een muur die je op wil trekken (freeze), of je voelt dat je energie zich terugtrekt en je je zo onzichtbaar mogelijk probeert te maken (flight).

Niet reageren, betekent dat je oude defensie-mechanisme weg is, die je tegen het onaangename gevoel dat de ongewenste prikkel oproept moest beschermen. Dit gevoel is nu dus onvermijdelijk: boosheid, machteloosheid, verdriet, angst… Allemaal vervelende sensaties gaan door je heen, maar het is slechts een golfje, het duurt maar even. Zo snel mogelijk focussen op wat je wèl wil, maakt het draaglijk. Focus leggen op de wezenlijke behoeftes die er voor jou toe doen, maakt het constructief: verbinding, respect, gezien worden etc. Wat kan je doen om daaraan vorm te geven? Daarmee zit je dus in een totaal andere reactie: ‘Ik schrik van wat je zegt, blijkbaar begrijpen we elkaar niet goed. Kunnen we er nog even rustig naar kijken?’
Hoe meer pijn je in je leven hebt opgelopen of opgebouwd, hoe gevoeliger je reageert op ongewenste prikkels. Dan kan je die essentiële onaangename gevoelens onderzoeken en kijken welke basisbehoefte onvervuld is. Hoe meer je zelf gaat zorgen voor het vervullen van die behoefte, hoe meer je tegen een stootje kan en ongewenste prikkels geen vat meer op je hebben. 
Mooi werk.

'Tuig'

Wat is het motief achter de provocaties van de in het nieuws zijnde ‘treitervloggers’? Alles wat over het morele randje gaat trekt meer kijkers en dus hebben ze meer reclame-inkomsten, of zit er meer achter? Is het misschien ook een sociaal-cultureel dingetje, zoals met een achternaam waar je niet makkelijk een baan mee krijgt, toch ‘iemand’ zijn? Ik weet het niet, dat gesprek wordt niet gevoerd en daar ben ik juist benieuwd naar. 

De wijze waarop er over en met deze vloggers, die aanzetten tot geweld en intimidatie, wordt gesproken draagt niet bij aan begrip en een meer ontspannen situatie, eerder leidt het tot escalatie. Onze vader des vaderslands, de Minister President noemde de vloggende, provocerende jongeren ‘tuig van de richel,’ (persconferentie 9 september) waarmee hij de polarisatie aanwakkert.

Rapper Boef
Ik heb in mijn opvoeding geleerd: veroordeel het gedrag, niet de persoon. Dat is ook waar Sofiane Boussaadia (Rapper Boef) om vraagt in RTL Late Night (15 september): ‘Mijn handelen is verkeerd, ik erken het hier. Ben ik nu een slecht persoon?’ Deze vraag stelt hij paar keer. Blijkbaar is dit zijn grootste angst: als mens veroordeelt te woorden, precies wat Rutte al publiekelijk gedaan heeft.

Deze uitzending van RTL Late Night bevat een poging tot gesprek met de rapper, maar het vervalt lange tijd in aanval en verdediging waar Umberto Tan geen leiding aan weet te geven. Het blijft emotie-geladen krabben aan de oppervlakte en de diverse gasten uiten vrij makkelijk hun morele verontwaardiging, waar het publiek enthousiast voor klapt. Op een gegeven moment zegt John van den Heuvel: ‘Ik snap het niet zo goed’, maar hij vraagt ook niet verder, dus ik vraag me af of hij het wil snappen.

Umberto Tan vraagt er wel naar, maar dan gaat het alleen over geld: ‘Waarom doe je dit, je verdient er geld mee?’ ‘Ja’, zegt Rapper Boef, ‘daar doen we het voor.’ Daar blijft het bij. Ik had graag gezien dat er nu eens oordeelloos over gesproken zou kunnen worden, zodat er meer over de motieven duidelijk kan worden. Het gesprek eindigt enigszins positief door inderdaad het gedrag af te keuren: ‘Niemand zegt dat jij een slecht persoon bent’, plus de vraag of Rapper Boef zijn talenten positief wil gaan inzetten, waarop hij zegt dat hij dat zeker wil gaan doen. De volgende dag wordt hij weer opgepakt.

Motieven
Momenteel is er een interessante tv-serie van de KRO-NCRV ‘Kaaskop of Mocro’ gemaakt door Ajouad El Miloudi, die hierin zijn Marokkaanse-Nederlandse identiteit onderzoekt. Dit openhartige, en daardoor zeer interessante, programma geeft mogelijke antwoorden op de motieven van provocerende vloggers. In de tweede aflevering ‘Succes en Imago’ (8 september) wordt gesteld dat voor jongens met een Marokkaanse achtergrond er een dunne grens is tussen succes en falen. Ajouad interviewt een oude klasgenoot die succesvol chirurg is geworden, Abdelali Bentohami. Deze zegt: ‘Er zijn jongens met wie ik goed bevriend was, die nu binnen de ‘Mocro-Maffia’ een prominente rol spelen.’ En: ‘Als ik de film terugspeel had het bij mij ook fout kunnen gaan. Een spannende film: waar wel, waar niet?’ Als kind in groep 7 vertelde Bentohami de leerkracht dat hij chirurg wilde worden, maar die lachte hem keihard uit. De suggesties was: wordt automonteur en ga in de weekenden zwart bijverdienen… Gelukkig heeft hij dat advies niet opgevolgd. Dat is overigens ook de boodschap die Jesse Klaver momenteel uitdraagt, die zichzelf uit het VMBO omhoog heeft gewerkt: ‘Geloof niemand die zegt dat je het niet kan.’
Ajouad vraagt nog aan de chirurg of hij twee keer zo hard heeft moeten werken als zijn Nederlandse collega’s? Hij antwoordt: ‘Het is niet makkelijk, voor niemand niet. Maar je moet niet de racismekaart spelen, niet in de slachtofferrol gaan zitten.’

Ajouad El Miloudi interviewt ook zijn vroegere kickboks-leraar uit Amsterdam-Oost, de voormalig wereldkampioen Mousid Akramhane. Die stelt dat het deze (o.a. Marokkaanse) jongens bij het kickboksen gaat om erbij horen, gezien worden, in tegenstelling tot: ‘Shit, ik kom uit Oost, ik moet me verstoppen.’ Hij vertelt ook dat er jongens zijn die het in de sport niet hebben kunnen vinden, ook niet in de maatschappij en die zich hebben laten verleiden tot de straat.

Vader
Zelf had Ajouad een vader die er bovenop zat: die kwam naar het pleintje waar hij met vrienden rondhing en haalde hem naar huis. Zijn vader gaf hem met de paplepel in: ‘Grijp die kansen, doe alles met passie, benut elke kans alsof het je laatste is.’ Zo’n vader (of moeder) gun ik de ‘treitervloggers’ nou ook en als het de eigen vader niet is, dan onze burgervader. Maar ik betwijfel of Minister-President Rutte deze jongens nog wel ziet staan.

Het vrouwenlichaam als slagveld

Wij, in het westen, bemoeien ons met de Burkini en een mogelijk verbod daarop zonder daarbij naar onszelf te kijken, naar de wijze waarop wij in onze cultuur met vrouwenlichamen omgaan: commercieel gebruik/misbruik.

Hoe komt het dat via het vrouwenlichaam een intense en langdurige culturele oorlog wordt gevoerd? Blijkbaar is er iets problematisch aan de hand, waardoor het vrouwenlichaam inzet kan worden van een fundamentele strijd. Helaas wordt, voor zover ik weet, nooit stilgestaan bij de oorzaak hiervan. Helderheid hierover krijgen kan leiden tot begrip voor zaken als hoofddoeken en vooral tot een respectvollere omgang met vrouwen en hun lichamen.

Wat is er aan de hand? Het is een biologisch feit dat een vrouw fysiek minder sterk is dan een man. Als een man dat wil, kan hij een vrouw overweldigen en verkrachten. Een vrouw is dus per definitie verkrachtbaar. Dit beseffen is van wezenlijk belang.

De mannelijke seksualiteit is gericht op penetratie en wellicht ook op het verspreiden van (veel) zaad, want je weet nooit wanneer je raak schiet: onbewuste biologische drijfveren. De mannelijke seksualiteit schijnt bovendien een voorkeur te hebben voor visuele prikkeling.
Deze combinatie van natuurlijke vrouwelijke kwetsbaarheid en mannelijke drift leidt tot de behoefte bij mannen, echtgenoten, broers en vaders, om hun eigen vrouwen en dochters te beschermen, bijvoorbeeld door een hoofddoek. Het leidt aan het andere eind van het culturele spectrum tot commercieel gebruik/misbruik van het vrouwenlichaam. De suggestie van seks en vooral het vrouwenlichaam als seksueel object blijken een machtig wapen waarmee je mensen kan verleiden iets te kopen.

Begrip voor deze beide uitingen, overbescherming en exploitatie, is er aan beide kanten niet. En belangrijker: respect voor de autonomie van de vrouw en voor het vrouwenlichaam ontbreekt. De seksuele authenticiteit van vrouwen wordt stelselmatig geweld aangedaan, zowel door verplichte lichaamsbedekkende kleding, als door commerciële uitingen. Vele meisjes in de westerse cultuur worstelen met het niet kunnen voldoen aan de schoonheidsidealen, met als gevolg dat ze hun eigen lichaam geweld aandoen door te veel te lijnen, obsessief te sporten, of belachelijk gezond te eten (orthorexia).

Een vrouw gehuld in lichaamsbedekkende doeken is niet vrij, maar de wijze waarop vrouwenlichamen commercieel worden gebruikt in het westen maakt vrouwen ook onvrij. Zie de ophef rondom de Radio 538 zomerposter, waarop een vrijwel naakte vrouw is afgebeeld in wijdbeense pose, gekleed in een topje, met een poes voor haar kruis. De suggestie wordt gewekt dat ze behalve dat topje niets aan heeft en dat de poes haar ‘poes’ verbergt. Humor voor twaalfjarigen. Haar hoofd is schuin achterover gebogen en haar mond staat half open. Dit is commercie waarbij duidelijk het vrouwenlichaam als seksueel object wordt gebruikt. De Reclame Code Commissie heeft de poster als ‘seksistisch’ beoordeeld en geadviseerd dergelijke reclame-uitingen niet meer te maken.

Willen westerse vrouwen zo seksueel afgebeeld worden? Ik ervaar dit, staand in een bushokje naast zo’n poster, als heel kwetsbaar.  Ik sta bij wijze van spreken zelf op die poster en word er een seksueel object van. Je moet in onze oversekste cultuur ermee oppassen dit te zeggen; voor je het weet word je voor ‘zuurpruim’ versleten. (Humor voor dertienjarigen)

Willen vrouwen in lichaamsbedekkende doeken gehuld rondlopen? Ik kan het me niet voorstellen, behalve als je ‘willen’ ziet als een aanpassing aan hun cultuur en daarmee het verwerven van een sociale positie en veiligheid. Begrijp ik het? Ja, dat wel.

Een essentie van de vrouwelijke seksualiteit wordt dus totaal niet begrepen, namelijk: kwetsbaarheid/verkrachtbaarheid. Dit maakt dat ik s’ avonds laat in een trein goed oplet waar ik ga zitten, dat ik mijn solo-fietsvakanties zo uitstippel dat ik weet dat daar genoeg recreërende mensen zijn, dat het mij afgeraden wordt alleen op vakantie te gaan, dat ik mijn zoon op zijn zestiende met een gerust hart alleen op vakantie laat gaan en dat mijn dochter dit wel wil, maar niet durft.

Dit feit van het biologische krachtsverschil vraagt dus iets van mannen in hun (seksueel) gedrag. Noem het ridderlijkheid (attent, oprecht, galant) en het vraagt zelfbeheersing.
Hoofddoekjes en overige lichaamsbedekkende doeken zie ik als doorgeslagen beschermingsdrift. Aan de andere kant ontbreekt in onze westerse cultuur de bescherming geheel en is het vrouwenlichaam vogelvrij verklaard, ook dat is doorgeslagen.

Begrijp me goed: ik ben 100% voor de bevrijding van de seksualiteit van de vrouw, zoals dat gelukkig in de tweede helft van de vorige eeuw succesvol in onze cultuur heeft plaatsgevonden. Dan nog vraagt het biologisch krachtverschil iets van mannen, namelijk dat ze ons zelfbeschikkingsrecht respecteren, zich bewust zijn van onze autonomie en daar hun rol op aanpassen. Ridderlijkheid en zelfbeheersing maken doeken overbodig en seksistische posters onaangenaam.