De moraal is zoek.

Er is een voortdurend debat gaande over onze beschaving. We lijken als samenleving geen gezamenlijke morele ankers meer te hebben; geen algemeen geaccepteerde criteria waarop we ons gedrag baseren. ‘Pleur up’, en varianten daarop, waren de meest gesproken woorden tijdens de Algemene Beschouwingen. Na de ophef over ‘treitervloggers’ staan nu de ontgroeningsrituelen van Studentenvereniging Vindicat ter discussie. De mededeling van de kinderombudsman dat Zwarte Piet's verschijning aangepast dient te worden, leidde tot bedreigingen aan haar adres. Allemaal kwesties waarin het gaat om gedrag: grenzen, respect, integriteit, vrijheid… In welke mate wel, in welke mate niet? De Christelijke moraal is vervaagd, goed en kwaad zijn te simpele criteria, de moraal van geld verdienen maakt niet gelukkig en blijkt perverse kantjes te hebben. Wat dan wel?

Jesse Klaver lijkt het te weten en spreekt van ‘empathie’ en ‘universele menselijke waarden’ (Buitenhof 25 september). Verder blijft nog onduidelijk wat dit precies is. Wat Klaver zegt sluit geheel aan op het gedachtengoed van Marshall B. Rosenberg (1934 – 2015), de ‘Nonviolent Communication’. De essentie van deze wereldwijd verbreide methode is empathie en gerichtheid op universele menselijke waarden.

Empathie, zo ontdekte Rosenberg, is de overeenkomstige factor in alle religies. ‘Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet.’ Daarnaast stelde Rosenberg dat alles wat iemand doet gebaseerd is op het vervullen van een algemeen menselijke behoefte. Die kan onbewust zijn en de wijze waarop deze vervuld wordt kan onhandig zijn, maar aan de basis ligt een terechte drijfveer: veiligheid, harmonie, verbinding, erkenning, vertrouwen, autonomie, vrijheid, helderheid, zingeving en nog veel meer. Je kan behoeftes ook ‘waarden’ noemen.

Het is dus de kunst empatisch te luisteren en dat is: gevoelens erkennen en op zoek gaan naar de beweegreden daaronder. Ook als dit onaangenaam voor je is, of als je het gedrag van de ander niet begrijpt. Waarom zei Rutte ‘pleur op’? Blijkbaar was hij  boos, vanuit een behoefte aan gezamenlijkheid, of respect, en wellicht uiteindelijk veiligheid. Of: het werd hem ingegeven door een behoefte aan autonomie voor zijn partij, omdat de PVV in zijn nek hijgt. Velen schrokken echter van zijn veroordelende uitlating, want als de premier van dit land zo praat, maakt het mensen bang dat dit de harmonie en de veiligheid in het geding brengt. Vandaar de ophef.

Overal ontstaat strijd waar veroordelend wordt gesproken. Asscher noemde de mensen die de Kinderombudsman belaagden 'buitengewoon triest'. Dat is een oordeel, dus die mensen zitten weer wat hoger op de kast. Ieder oordeel raakt nsnel pijnlijke gevoelens en dikwijls blijft men dan in emotioneel gedoe steken. Volgens Rosenberg is ieder negatief oordeel een signaal van een onvervulde behoefte. (En andersom: een positief oordeel een signaal van een vervulde behoefte). Als Rutte deze wijsheid in pacht zou hebben, zou hij met deze vloggers in gesprek hebben kunnen gaan: nieuwsgierig naar wat hun drijft en zijn bezorgdheid uitsprekend. En Asscher zou beter kunnen zeggen dat hij er triest van wordt en behoefte heeft aan dialoog.

Vindicat: wat is het motief achter -uit de hand lopende- ontgroening? Een groep vormen, saamhorigheid en daar is op zichzelf niks mis mee, maar zijn er ontgroeningen mogelijk die respectvol en veilig verlopen? Op behoeften-niveau kan er eigenlijk niets anders zijn dan erkenning, want elke behoefte is menselijk en universeel. Alleen, hoe je behoeftes vervult, de manieren of strategieën die gekozen worden, dat is oorzaak van strijd en ellende. Rosenberg wilde mensen ertoe bewegen op zoek te gaan naar naar manieren die ieder behoeftes vervult. Veel ellende ontstaat doordat mensen vasthouden aan hun strategie, zonder de behoeftes echt te kennen. De hele politieke cultuur zou door dit bewustzijn aangenaam kunnen veranderen!

Rosenbergs onderhandelde tussen conflicterende partijen in oorlogsgebieden, op scholen, tussen echtparen, overal. In navolging van hem zijn er mensen over de hele wereld hiermee bezig: op de Westbank, in Tibet, in het Zweedse parlement, op scholen, in de zorg (het hele Flevoziekenhuis wordt in deze methode getraind).

Jesse Klaver heeft een sterk punt, nu de uitwerking nog! Oriëntatie op universele waarden is inderdaad een heel sterk middel om de moraal in onze samenleving terug te brengen en empathie is de manier om bij die waarden te komen. Ik schrijf dit vanuit bezorgdheid en een grote behoefte aan integriteit, saamhorigheid en veiligheid.