woensdag 28 december 2016

Wat beweegt de boze witte man?



We moeten tegenwoordig luisteren naar de boze, witte man. Ik heb daar niet zo’n zin in, want ik ben mijn hele leven bang geweest voor boze witte mannen. Op scholen, in het destijds ouderwets georganiseerde huisgezin, in de kerk: witte mannen waren de baas en hun zin dwongen ze af met boosheid, of met dreigende boosheid. 

Met ‘luisteren’ werd bovendien ‘gehoorzamen’ bedoeld. Het was een manier om leiding te geven, de baas te zijn. Ik kreeg een fikse hekel aan deze boze-witte-mannen-methode, omdat het de emoties en wensen van anderen ontkent en ondergeschikt maakt. Dezelfde argwaan ervaar ik nu dus weer bij het ‘moeten’ luisteren.

Bovendien ben ik ontzettend bang voor boze witte manlijke leiders zoals Trump en Wilders, die volkswoede aanwakkeren en daar hun politieke macht op baseren. Boze massa’s van witte mannen, die buiten zinnen zijn…, daar kan je veel destructiefs mee doen.

Mijn grote wens is dat boze witte mannen zich beter gaan uiten. Als ze kunnen vertellen wat hun werkelijk beweegt, wat onder hun boosheid schuilt, pas dan is er een dialoog. Nu schreeuwen ze alleen maar; ze willen dat je geïmponeerd bent.
Het uiten van boosheid geldt in de psychotherapie al een tijd niet meer als verstandige methode, omdat het de adrenaline vergroot. Slaan op kussens maakt de boosheid erger, agressie neemt juist toe. Geen ontlading, maar een oplading. Het is beter boosheid te laten zakken en te zoeken naar constructieve manieren om het probleem aan te pakken. Iemand is niet voor niks boos, er is wel iets aan de hand.

Vaak zit achter boosheid verdriet, maar dat willen mensen niet graag voelen, dat is onprettig en wordt als kwetsbaar ervaren, dus zijn ze liever boos. Angst kan er ook achter schuilen, dat willen mensen nog minder voelen, want dan hebben ze geen controle over de situatie. Verdriet en angst worden dus gemaskeerd door boosheid, dat geeft in ieder geval nog energie. Boosheid zet aan tot actie, tot op zekere hoogte is dat nuttig, tot daar waar het omslaat in destructie.

De filosofe Martha Nussbaum trok in december in Nederland volle zalen met haar boodschap dat woede omgebogen kan worden naar iets constructiefs. Daar luister ik heel graag naar. Zij ziet als grote voorbeelden zachtaardige, gekleurde mannen als Ghandi, Martin Luther King, Nelson Mandela en Obama. Niet toevallig baseerde Marshall Rosenberg zich op Ghandi en Martin Luther King toen hij in de tweede helft van de vorige eeuw de ‘Nonviolent Communication’ ontwierp.

Een interessante stelling van Rosenberg is dat onder ieder negatief oordeel een onvervulde behoefte schuilt. Zijn methode gaat over empathisch luisteren en ontdekken welke universele menselijke behoeftes er achter emoties schuilen.

We focussen veel te veel op emoties en blijven daarin hangen, waar het werkelijk om gaat zijn de behoeftes, of noem het: waarden. Als er geen behoefte, of waarde, in het spel zou zijn, zou het mensen niets kunnen schelen. Daar oog voor hebben kan angels uit conflicten halen.

Sommige mensen, vooral als ze heel boos zijn, willen niet dat je naar ze luistert en ze willen al helemaal niet dat je hun behoefte ontdekt en erkent. Dat ervaren ze als een ongewenste intimiteit, die bovendien hun boosheid doet afnemen. In dat geval moet je ‘empathisch raden’. Ook dat kan al helpen om verbinding te vinden met boze mensen.

Laten we eens proberen te raden wat boze witte mannen beweegt. Als voorbeeld neem ik het oordeel van Geert Wilders naar aanleiding van de recente aanslag in Berlijn, dat Angela Merkel bloed aan haar handen heeft. Een pittig verwijt. Hij vindt dus dat ze onzorgvuldig heeft gehandeld. Welk gevoel hoort daarbij? Onveiligheid, dus angst. Zijn behoeftes zullen liggen op het gebied van rust, gemak, veiligheid: dat geeft vrijheid van bewegen. 

Wilders is bang voor religieus fanatisme, in dit geval uitingen van de islam. En wat is religieus fanatisme? Daar zitten ook oordelen in: namelijk dat iedereen op een bepaalde manier moet leven. Wat voor gevoel zit daaronder? Ik vermoed ook angst, dat het anders een oncontroleerbaar zootje wordt. Dus het gaat hier ook om de behoeftes rust, gemak, veiligheid: dat geeft in dit geval eensgezindheid, saamhorigheid.

Als beide partijen zouden zien dat het in essentie om dezelfde universele menselijke behoefte van veiligheid gaat, misschien zijn ze dan bereid andere strategieën te bedenken. Nu brengen ze namelijk met hun agressieve methodes hun eigen veiligheid in het geding. Anderen je wil opleggen, wat religieuze fanatici doen, veroorzaakt strijd. En als boze witte man je afsluiten voor elke vorm van dialoog, veroorzaakt ook strijd. 

Veiligheid creëer je alleen als je zelf uit het strijdmodel stapt. Maar willen boze witte mannen naar deze boodschap luisteren?

zondag 11 december 2016

De Vertrouwenscrisis

Het stof is neergedwarreld rondom Terlouws betoog bij De Wereld Draait Door over vertrouwen. Het is enthousiast omarmd, het touwtje uit de brievenbus is ook verguisd als overdreven romantisch, tevens als irrealistisch. Zijn bewering dat er een gebrek is aan vertrouwen wordt door wetenschappelijk onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau niet gestaafd. Wat evengoed blijft staan, is dat zijn betoog massaal aansloeg: men heeft behoefte aan meer vertrouwen, dat geeft rust en ontspanning in een samenleving. 

Vertrouwen heeft als basis dat je ervan uitgaat dat vrijwel iedereen gericht is op het goede, dat niemand een ander en de wereld schade wil berokkenen. De mens is evengoed tot haat en kwaad in staat, tot uitbuiting en gerichtheid op eigenbelang. Dus hoe organiseer je vertrouwen, hoe zorg je dat men het goede wil doen? Waar Jan T. het over heeft is in essentie een crisis van de moraal.

Vertrouwen heeft dus impliciete afspraken nodig, waar we het over eens zijn, zoals dat je jezelf niet zal verrijken ten koste van anderen, of dat je elkaar helpt in tijden van nood. Vroeger was de christelijke moraal de basis; die morele bodem is echter weggevallen. Waarop baseren wij onze spelregels als het gaat om onze handel en wandel? Dat lijkt nog slechts een economische basis te hebben: 'ieder voor zich', 'het recht van de sterkste'.

Onlangs was in het nieuws dat er veel onnodige verrichtingen door artsen worden verricht vanuit financiële motieven. Ik wil in een wereld leven, waarin ik de gezondheidszorg kan vertrouwen, zodat ik niet overbodig geopereerd wordt, omdat iemand zijn hypotheek moet betalen. Onlangs zag ik Edith Schippers, Minister van Volksgezondheid, in een interview toegeven dat er te veel zout in voedsel zit, dat dit schadelijk is voor de gezondheid, maar ze kan daar niets aan doen, want dat zou de concurrentiepositie van Nederlandse producten op de Europese markt verzwakken. Ik wil in een wereld leven, waarin ik het voedsel kan vertrouwen; dat ik niet ongezonder wordt door te veel zout, suiker, of houdbaarheidsstofjes, omdat de concurrentiepositie van het product op de Europese markt boven onze gezondheid gaat.

Met regelmaat duikt in het nieuws weer een manager op die zichzelf verrijkt heeft. Ik wil in een wereld leven waarin ik mensen die belangrijke functies bekleden, zoals personen die een zorginstelling, een woningcorporatie of een scholengroep leiden, zichzelf niet verrijken over de ruggen van de doelgroep waarvoor ze op aarde zijn. Geert Wilders heeft afgelopen vrijdag de rechterlijke macht geschoffeerd en in de Telegraaf had hij het over ‘schoon schip maken’. Ik wil in een wereld leven waarin ik de mensen die onze wetten maken kan vertrouwen, dat ze er zijn voor iedereen, dat ze met wijsheid over hun persoonlijke grenzen en landsgrenzen kunnen kijken.Ik wil in een wereld leven, waarin iedereen snapt dat veiligheid een basisbehoefte is van iedereen. 

Terlouws betoog was vooral een oproep aan de politiek om het klimaatprobleem aan te pakken. Het gaat hem om de toekomst van de aarde voor onze kinderen. Mijn kinderen zijn net op kamers gegaan en ik heb ze allebei een opblaasbaar rubberbootje met peddels meegegeven. Terlouws verhaal sloeg aan bij mij, vooral door de emotie van bezorgdheid en betrokkenheid. Daar heb ik het volste vertrouwen in: gevoel, empathie, omdat alles van waarde weerloos is. Sensitiviteit voor het kwetsbare kan ons gerichtheid geven op het doen van het goede. 

Zal ik ook meegaan met de huidige trend en een politieke partij oprichten? Dan stel ik voor de 'Partij voor de Kinderen' en dan meteen internationaal. Deze partij maakt bovendien alle andere partijen overbodig, dus dat schiet qua besluitvorming lekker op. Jan Terlouw wordt vast wel lijstduwer.

dinsdag 29 november 2016

Wat schuilt onder het boerkaverbod?


Een beladen onderwerp, met vele kantjes: het verbod op gezichtsbedekkende kleding in publieke ruimtes. Het moet nu nog door de Eerste Kamer, dus er is tijd voor bezinning, want er spelen onheldere motieven mee. Een wet moet niet ingegeven worden door emotionele triggers.

Is dat verbod (feitelijk vooral een boerkaverbod) een vorm van moslims pesten, of een poging tot integratie-bevordering? Is het een stimulans voor vrouwenemancipatie, of een vorm van vrouwenonderdrukking, want vrijheidsbeperkend? Zijn de bivakmuts en de integraalhelm erbij gesleept om het verbod op boerka’s meer rechtvaardiging te geven? Ik heb nog nooit een man met een integraalhelm op door de supermarkt zien lopen. Is het puur bedoeld als veiligheidsmaatregel? Onder een boerka kan een kleine man verstopt zitten, of een vrouw met een bomgordel. Veiligheid is voor mij het enige argument om dit wettelijk te willen regelen. Al die andere motieven zijn kwesties van de dialoog aangaan, respectvol benaderen van andere gebruiken en eerlijk onderzoeken van motieven.

Deze hele discussie doet mij beseffen hoeveel er veranderd is voor vrouwen in twee generaties. Mijn moeder leefde onder strenge katholieke leefregels: niet werken, baren voor de Paus, dienen…, ik heb alle vrijheid van de wereld. Onder invloed van de welvaartsgolf en de sociaal-maatschappelijke veranderingen is in korte tijd het leven voor vrouwen fundamenteel veranderd. Zijn we dat vergeten? Ik wil graag vertrouwen op de kracht van onze cultuur en zonder dwang komen tot assimilatie, waarbij we geduld moeten hebben.

Essentieel is dat we beseffen hoe groepscultuur werkt. Mensen behoren tot een culturele groep en iedere afwijking van de regels van die groep leidt tot onveiligheid: mogelijk word je uit de groep gestoten. Daarom moeten veranderingen geleidelijk gaan en niet onder dwang van wettelijke regels. Als mensen niet uit zichzelf mee willen werken leidt dat tot verharding, strijd en illegaliteit. Waarschijnlijk worden vrouwen die voor hun geloof in een boerka lopen in de toekomst gedwongen thuis te blijven, zijn we nog verder van huis als het gaat om integratie. Mocht er sprake zijn van huiselijk geweld, dan zijn die vrouwen niet te bereiken. We kunnen beter zorgen dat ze zich in het maatschappelijk verkeer kunnen begeven en er goede opvang is, waar ze van weten, zoals Blijf van m’n lijf-huizen.

Waarom hebben we zo’n moeite met het accepteren van hoofddoeken en vooral boerka’s? Ik had aanvankelijk de aandrang om die doeken van de hoofden van vooral jonge meisjes af te trekken. Vrouwen die geheel bedekt zijn met doeken wekten bij mij irritatie: we zitten hier niet in de woestijn, waar bedekkende kleding nuttig is tegen rondwaaiend zand! Waar komt die irritatie vandaan? Die doeken scheppen voor mij een grote afstand, het maakt contact ongemakkelijk, ik ervaar geen gemeenschappelijkheid en daardoor verstoort het de harmonie. Bovendien ervaar ik, als vrijgevochten vrouw, de onderwerping aan religieuze regels pijnlijk.


Tegenwoordig kijk ik door hoofddoeken heen en maak ik juist contact. In mijn ogen blijft elke hoofddoek een vorm van vrouwenonderdrukking, maar ik heb besloten het te laten. Voor moslimvrouwen is het dragen van doeken een keuze voor een identiteit, die past binnen hun culturele normen. Als ze met mij willen samenwerken aan een wereld die voor vrouwen meer vrijheid bevat, dan doe ik mee.

Als ik kijk naar de vele moslimmeisjes, die het zo goed doen in het onderwijs, dan heb ik vertrouwen dat met geduld en contact er een vanzelfsprekende assimilatie op gang komt. Wellicht nooit helemaal, dan moeten we dat accepteren. Je ziet dat mensen die leven in een vreemde cultuur, ook Nederlanders in den vreemde, juist langer aan hun eigen gebruiken en gewoontes vasthouden, dan mensen die in hun eigen cultuur met elkaar veranderingen ondergaan.


En kijk nogmaals naar onze cultuur, waarin in twee generaties zoveel veranderd is. Ik kreeg op de kleuterschool nog les van nonnen, in uniforme lichaams- en haarbedekkende kleding! Daarbij stilstaan kan helpen om geduld te hebben.


woensdag 16 november 2016

Empathie als politieke methode



Jesse Klaver heeft het begrip ‘empathie’ op de agenda gezet. Zijn essay is vorige week in boekvorm verschenen, waarin hij empathie inzet als middel om tot maatschappelijke verbinding te komen in een gepolariseerde samenleving. Dat is een houding, die het tegendeel is van de zichzelf beschermende Trumps van deze wereld. Die geloven in de methode van straf en beloning (het zaaien van angst), het recht van de sterkste (uitsluiting) en wij tegenover zij (escalatie). Klaver stelt daar dus empathie en verbinding tegenover.

Ik vrees echter dat Klavers boekje blijft bij verkiezings-kretologie. Ik ben heel bang dat we ondanks de mooie woorden van Jesse in maart overgaan tot de politieke orde van de dag onder de Nederlandse Trump, terwijl het juist nu gaat om politieke en sociale verandering: een ander antwoord op de vragen van onze tijd!
Het zou mooi zijn als GroenLinks deze inspiratie verder oppakt en daar merk ik helaas niets van. Ik ben lid van de partij en doe al geruime tijd mijn best van onderaf dezelfde wensen als Jesse vorm te geven, maar vind geen gehoor. Hoe gaat de GroenLinks leiding en hoe gaan de volksvertegenwoordigers dit voorleven? Hoe pas je empathie toe in het politieke bedrijf? Dat doe je niet eventjes…

Wat Klaver allemaal zegt zegt sluit naadloos aan bij de wereldwijd verbreide methode van de Nonviolent Communication, in Nederland positiever en pro-actiever ‘Verbindende Communicatie’ genoemd. Het is ontstaan als antwoord op de rassenrellen in de VS in het midden van de vorige eeuw. Het is de politieke erfenis van Gandi en Martin Luther King. Ik ben hier de afgelopen tien jaar mee bezig geweest en ben er internationaal gecertificeerd trainer in. In Zweden wordt de Groene fractie erin getraind. Het zou mooi zijn als alle GroenLinks fracties in het land hierin getraind zouden worden. Leef het voor tot in de haarvaten van de maatschappij!
Empathie is de essentie van deze methode, wat leidt tot het besef dat er meer dingen zijn die ons als mens verbinden dan dat ze ons scheiden. Precies wat Klaver wil. Wat ons bindt zijn universele menselijke waarden. Iedereen wil genoeg te eten hebben, zich veilig voelen, een bijdrage leveren, tot een sociale kring behoren en in harmonie een leuk kinderfeest vieren.

Klaver noemde Trump een ‘mafklapper’, wat niet erg empathisch is. In de praktijk van de Verbindende Communicatie geldt dat elk oordeel een signaal is van een onvervulde behoefte. Wat Jesse waarschijnlijk bedoelde met ‘mafklapper’, is dat Trump hem heel bezorgd maakt, vanuit zijn behoefte aan respect, gelijkwaardigheid en integriteit. Ook Jesse heeft nog wat te leren.
Empathisch luisteren heeft een wonderbaarlijk effect. Door boosheid en agressie heen je niet gaan verdedigen, geen muur optrekken, je eigen gekwetstheid (en ego) opzij zetten. Als je de ander bevraagt en erkent in welke waarde er voor die ander toe doet, zal de ander ook open willen staan voor jou. Dan ontstaat er verbinding.
Het is echter lastig om naar een ander te luisteren als je zelf getriggerd bent, het is ook lastig om dingen te horen die niet passen in jouw visie op de wereld. Maar als je luistert op waardenniveau ontmoet je elkaar. Dat moet je oefenen, dit kan je niet zomaar.

Er valt nog meer te leren: veel ellende en langdurige strijd ontstaat als mensen focussen op strategieën en als ze niet door hebben om welke waarden het eigenlijk gaat. Zwarte Piet is een strategie voor harmonie voor de ene groep en de aanpassing van Zwarte Piet is een strategie voor erkenning van de andere groep. Kan je een strategie verzinnen waarin beide behoeftes samengaan? Ik vind de roetveegpiet een mooie poging.
Nog een voorbeeld. Als Wilders het heeft over de islam als ‘achterlijke’ cultuur, wat bedoelt hij dan? Vermoedelijk is hij bang dat er aan de Nederlandse identiteit, dus authenticiteit, wordt geknabbeld. Of hij vreest voor meer strijd in onze samenleving en dus is zijn behoefte aan harmonie in het geding. Het kan ook zijn dat hij dit zegt uit angst zelf niemand te zijn en wil hij hiermee zijn persoonlijke autonomie bewerkstelligen. Op dit niveau wordt het gesprek nooit gevoerd. Het blijft steken in politieke strategieën waar we eindeloos over strijden: AZC’s sluiten, of heropenen, vluchtelingenquota verminderen, of beloftes nakomen, hoofddoeken willen verbieden, of er soepel mee omgaan: op basis waarvan?

Kennis en inzicht van Nonviolent Communication kan helderheid brengen en ook sneller tot constructieve oplossingen leiden. Ik hoop dat GroenLinks dit oppakt en het niet blijft bij een bevlogen essay van hun leider, die over acht jaar misschien weer vergeten is. De visie moet niet hangen op Jesse Klaver alleen.
Dan heb ik het nog niet eens over de inzichten van de Sociocratie, Deep Democracy en de consent-besluitvormingsmethode, die het democratisch proces kunnen opfrissen. Daarin wordt de onderstroom hoorbaar, wat al zolang ondanks goede bedoelingen niet lukt, waardoor die onderstroom nu een gevaarlijke uitweg zoekt. Er is een wereld te winnen, op naar een menswaardige samenleving! En graag nu, ik ben zeer bezorgd over onze veiligheid:

woensdag 2 november 2016

Verbindende Communicatie begint bij jezelf

Ik ben geheel wars van vage spirituele zaken, wat je wellicht bij het begrip 'zelfverbinding' zou verwachten. Voor mij is dat dan ook heel concreet. Tevens heb ik gemerkt dat dit is waar de meeste mensen naar snakken: weten wat hun beroert, weten wat ze nodig hebben en daar ook naar kunnen leven. Vormgeven aan hoe jij wil leven en daarover vervolgens helder zijn in de communicatie met anderen. Waar begin je...?
Sinds enkele jaren geef ik trainingen in Verbindende Communicatie (Nonviolent Communication). Mensen verwachten in eerste instantie dat zo'n training gaat over verbinding maken met anderen, maar dat kan je pas doen als je verbonden bent met jezelf. Zo niet, dan 'verdwijn' je in contacten en doe je allerlei dingen die niet bij je passen en die je eigenlijk niet wil. Je doet je ouders' zin, je baas' zin, je collega's' zin, maar waar heb jij eigenlijk zin in? Veel mensen hebben het afgeleerd zelf iets te willen.

In de methode van de Verbindende Communicatie gaat het om het leren spreken van 'de behoeftentaal'. Wat schuilt er achter jouw oordelen over jezelf en anderen? Wat maakt dat je over sommige zaken zo emotioneel geraakt kan zijn: boos, angstig, of verdrietig? (Of ook blij?) In de Verbindende Communicatie staan de behoeften, ofwel drijfveren, ofwel waarden, ofwel 'levensenergieën' centraal. Wie niet in verbinding leeft met wat er voor hem / haar toe doet, loopt grote kans op een depressie. Bovendien ben je voor je omgeving niet duidelijk, niet helder. Dus: het start allemaal met: wat beweegt jou?

Emoties en oordelen zijn signalen voor wat 'eronder' zit. Behoeftes waar je je niet altijd van bewust bent en soms kromme vormen aan geeft om te vervullen. Wie altijd voor een ander zorgt en zichzelf wegcijfert, heeft waarschijnlijk juist behoefte aan verbinding en is bang om alleen te zijn. Wie altijd zijn zin doordrijft en weinig overlegt, heeft behoefte aan vrijheid en autonomie en is bang dat anderen dit zullen dwarsbomen. Afstemmen met je omgeving: vragen of mensen die zorg van jou wel wensen, of dat ze akkoord zijn met jouw eigengereide manier van doen: daar begint de communicatie met de ander.

In mijn trainingen merk ik keer op keer dat mensen een enorme behoefte hebben aan bewustzijn van wat voor hun belangrijk is: de verankering in zichzelf, het innerlijk kompas. Daar is dus 'zelfverbinding' voor nodig. En dat is concreet: je oordelen en emoties gebruiken als signaal van waar het jou werkelijk om gaat; daar bewustzijn over krijgen en daar vorm aan geven. 
Wat een opluchting!
Voor trainingen en interactieve lezingen Verbindende Communicatie zie op
 mijn site

donderdag 27 oktober 2016

Win-win. Hoe bereik je dat?

Gesprekken die je met goede bedoelingen in gaat, maar waarvan het resultaat na afloop nog erger is dan daarvoor... Oren aan de andere kant zitten dicht, muren zijn nog hoger opgetrokken en oordelen over jou worden in steen gebeiteld. Dat wil je anders, maar hoe?
Nonviolent Communication heeft me veel geleerd in dit opzicht. Win-win is te bereiken als je ten eerste je strategie loslaat, maar niet je doel. Belangrijk is te bedenken dat er altijd meer wegen zijn die naar Rome leiden. Dat geeft ruimte in de onderhandeling. Als je aan je strategie vasthoudt, krijg je gegarandeerd ruzie. Het doel moet je breed zien: op 'waarden-niveau', of noem het drijfveer, of behoefte.

Bijvoorbeeld: de lokale VVD wil meer lantaarnpalen in het stadspark, GroenLinks is tegen. Daar kan je lang over steggelen. Wat is het waarden-niveau? De VVD wil meer veiligheid in het park, daar is GroenLinks niet tegen. GroenLinks wil energiezuinig leven, daar is de VVD niet tegen. Nu vallen er strategieën te bedenken die beider doelen dienen: lantaarnpalen die alleen aanflitsen als er mensen in de buurt zijn, of lichtgevende strepen langs het geasfalteerde pad, of bomen en struiken op cruciale punten snoeien, zodat meer licht het park binnenvalt van omringende verlichting.

Terug naar een lastig gesprek: essentieel is eerst zelf spat-helder hebben wat jouw doel is. Dat vergt huiswerk voordat je een gesprek ingaat. Kan je in weinig woorden helder uiten wat je wezenlijk wil? En als de ander niet zo enthousiast is, wat dan? Meestal gaan we onszelf herhalen, wat averechts werkt. Wat wel werkt is eerst op zoek gaan naar wat de ander echt wil. Jezelf even 'parkeren'. Het onderscheid kunnen maken tussen strategie en behoefte is hierbij -nogmaals- de succesfactor.



Kan je een 'nee' accepteren, of is je vraag eigenlijk een eis, of een verwachting (wat feitelijk een milde eis is)? Bijvoorbeeld: als manager wil je iemand op een andere afdeling plaatsen. Deze persoon wil dit niet. Waar is deze 'nee' een 'ja' tegen? Met elke 'nee' wordt namelijk een andere behoefte wel vervuld; misschien veiligheid, of gemak? En waarom heb jij deze persoon op die andere afdeling nodig? Gaat het om voortgang, resultaat, verandering? Kan je dit ook anders oplossen? De onderliggende waarden blijven vaak vaag, dus het risico is: òf de manager neemt gewoon een dwingend besluit, òf de persoon blijft zitten waar die zit, maar onderhuids is de relatie verstoord.

Essentiële zaken blijven dus vaak onder tafel en dat leidt zelden tot bevredigende oplossingen: loose-loose, win-loose, compromis, deurmat (loose-win)..., terwijl het echt anders kan als je wezenlijk nieuwsgierig bent naar je eigen en andermans drijfveren. Als je de ander daarin echt gehoord hebt, zal die ook naar jou willen luisteren; dan verandert er iets.

En oordeelloos zijn... Misschien is dat wel het moeilijkste. Zodra iemand een oordeel hoort, zullen de oren dichtklappen. 'Je had vorige week je werk weer niet helemaal op orde.' Het woordje 'weer' maakt het meteen kwetsbaar voor die persoon. Houd het verleden erbuiten en heb het alleen over wat er nu speelt. Soms zijn de tenen bij voorbaat lang: zelfs al spreek je oordeelloos: iemand hoort wel een oordeel. Daarom moet je vaak in een gesprek checken of de ander je begrepen heeft, daarmee voorkom je aannames en misverstanden, waar onze relaties zo makkelijk door verziekt worden. Samenvatten en teruggeven: hoor je een 'ja', dan kan je door!

Wie gehoord wordt, zal willen luisteren. Dus begin daarmee, en je zal zien: het doet wonderen!
Op mijn site www.hestermacrander.nl vind je data voor trainingen.

woensdag 26 oktober 2016

Mantelzorg: stil leed.

Donderdag 10 november is de jaarlijkse Dag van de Mantelzorg. Overal in het land worden in deze periode door zorg- en welzijnsorganisaties bedankmiddagen of -avonden georganiseerd. Ik treed als cabaretier op bij dergelijke gelegenheden, met mijn muzikante Elke Jansen heb ik een passend cabaretprogramma gemaakt. Dit doen we al jaren. De avonden voor vrijwilligers zijn druk bezocht en de sfeer is bij aanvang al vrolijk. Van de mantelzorgers schrok ik aanvankelijk: er komen er maar weinig, want de meesten moeten mantelzorgen en vaak ook nog werken en dan is de energie op. Van degenen die er wel zijn is te merken dat het merendeel duidelijk overbelast is. Het zijn mensen die nog weinig vreugde, soms totaal geen vreugde, meer kunnen vinden in het leven. Met mijn voorstelling doe ik mijn uiterste best ze een beetje op te vrolijken en het is ontroerend als dit lukt.

Terwijl voor steeds meer mensen mantelzorg een dagelijks levensgroot probleem is, wordt er in de media maar weinig over geschreven. Blijkbaar geen aantrekkelijk onderwerp. In mijn voorstelling zou ik graag de beroemde frase zingen uit de ‘Dreigroschenoper’ van Brecht / Weill, maar dat doe ik niet, want daar wordt niemand vrolijker van. “Denn die einen sind im Dunkeln und die andern sind im Licht. Und man siehet die im Lichte, die im Dunkeln sieht man nicht…”
Dit is wel heel erg waar voor de mantelzorgers en nog meer voor hen die van mantelzorg afhankelijk zijn. 

Ouderen worden geacht langer thuis te wonen, de overheid heeft op de zorg aan de onderkant veel bezuinigd, het informele netwerk moet de zorg opvangen en dat leidt tot veel stil leed. De situatie wordt steeds nijpender. Bekend is dat het aantal mensen met dementie de komende jaren gaat verdubbelen, bij die mensen is 24 uur per dag hulp nodig. Er bestaan al situaties dat moeder of vader even wordt vastgebonden, als de mantelzorger boodschappen moet doen.
Een organisatie voor mantelzorgondersteuning, waar ik voor ga optreden, vertelde dat het budget waar zij het van moeten doen al twaalf jaar hetzelfde is gebleven, terwijl het aantal mantelzorgers sterk is toegenomen en het aantal professionele hulpverleners is verminderd.

Inmiddels ben ik zelf in toenemende mate mantelzorger voor mijn 88-jarige moeder. Ik ga door het vuur voor haar, maar mantelzorg is inderdaad zwaar. Ondertussen moet ik ook mijn werk doen en mijn studerende kinderen financieel ondersteunen.
Mijn voorstelling heet: ‘Het zijn de kleine dingen...’ Mantelzorg bestaat uit een eindeloze reeks kleine dingen. 
Een voorbeeld van hoe kwetsbaar zo’n situatie is. Mijn moeder is niet dom, geestelijk geheel bij, alleen kan ze niet meekomen met de digitale wereld. ‘Ik ga niet ‘online’’, zegt ze. Steeds meer dingen moeten echter digitaal geregeld worden. Sinds kort heeft ze een drie-in-één-pakket van een grote provider. Van drie verschillende aanbieders ging ze terug naar één, het was al een gedoe om dit allemaal geregeld te krijgen, maar goed. Mijn moeder houdt goed bij wat ze betaalt en waarom. Nota’s worden echter door deze provider niet opgestuurd, zelfs niet als ik aangeef dat mijn moeder daar extra voor wil betalen. Het is ‘onmogelijk’.
Dat betekent dat ik nu de inlogcode van mijn moeder heb en haar zaken met de provider online regel en haar nota’s download en print. Kleinigheidje zou u zeggen, maar ik vind het feitelijk een schending van haar privacy.

Hierover pratend in mijn omgeving hoorde ik iemand, die vertelde dat haar zoon, 16 jaar, allerlei digitale zaken, o.a. de bankzaken, regelt voor een oudere dame. Geen familie, gewoon een bijbaantje. Mijn mond viel open.
Dit zal dus overal aan de hand zijn: vreemden die zaken regelen voor ouderen en ook voor mensen met een beperking. Nogal fraudegevoelig. Zelfs als het familie is, is het eigenlijk niet juist. Organisaties zouden daarom nog tien, vijftien jaar moeten wachten met het totaal doorvoeren van de digitalisering, puur uit menselijk opzicht voor de ouderen. En misschien moeten ze het wel helemaal nooit 100% digitaliseren voor mensen met een beperking. Zijn organisaties zich hiervan bewust? De provider van mijn moeder in ieder geval niet.

Het is van belang dat we het gesprek over de informele hulp voeren in het maatschappelijk debat, zodat er humaner door overheid, instanties en organisaties met hulpbehoevenden en hun verzorgers wordt omgegaan. Ook, of juist, in de kleine dingen. Ik hoop dat meer mensen hun verhaal zullen vertellen. Klim in de pen en overspoel de (lokale) media met uw verhalen in het kader van ‘De Dag van de Mantelzorg’!



donderdag 13 oktober 2016

Een menswaardige samenleving, hoe dan?

Het waren de niet zo fraaie woorden van onze VVD-premier: ‘Pleur up’, en varianten daarop, die de meest besproken woorden waren tijdens de Algemene Beschouwingen. En daarover was dan weer ophef: hadden die Tweede Kamerleden niks beters te doen? Dit zegt alles over onze tijd: er is een schrijnend gebrek aan waarden en daarop gebaseerde normen. Ondertussen cultiveert het open riool Twitter de nieuwe internationale sport van elkaar in het openbaar afbranden.
De huidige politieke chaos is een crisis van de moraal. Een clown als Trump kan op het internationale politieke toneel verschijnen omdat de enige waarde ‘entertainment’ is en de norm is: alles wat prikkelt is geoorloofd. Hij is de openbaring van de morele leegte. Deze politieke clown maakt ook duidelijk dat een besef van waarden wezenlijk is. Zonder dat zijn we verloren.

Onze verkiezingen in maart zijn door hetzelfde onderliggende vraagstuk van morele stuurloosheid  zeer interessant. Op welke waarden gaan we onze normen baseren? Op welke richtinggevende principes gaan we de samenleving organiseren, een onderscheid maken tussen ‘goed’ en ‘kwaad’ en uiteindelijk belastingtarieven wijzigen en budgetten toewijzen?
De christelijke moraal is vervaagd, goed en kwaad zijn te simpele criteria geworden. Het socialisme bleek te dwingend. En het kapitalisme heeft sinds 2008 haar grimmige gezicht laten zien: de drijfveer om grenzeloos veel geld te verdienen brengt de hele samenleving in gevaar (bankencrisis). Toch gaan we nu weer die kant op. Welke morele principes werken dan wel?

Sheila Sitalsing bespreekt in haar Volkskrant-column van 10 oktober hoe in de VVD in haar verkiezingsprogramma een ‘beschaafd nationalisme’ probeert te verwoorden. Balkenende heeft geprobeerd Nederland weer aan de normen en waarden te krijgen, maar dat is niet echt aangeslagen. De VVD komt nu niet verder dan dat: etiquette als burgermansfatsoen.

Jesse Klaver van GroenLinks spreekt in deze morele woestijn opeens een andere taal. Hij heeft het  over ‘empathie’ als kernwaarde en in Buitenhof van 25 september had hij het over ‘universele menselijke waarden’ als richtinggevend principe. Als GroenLinks dit echt oppakt, kan ze de komende periode veel mensen aan zich binden die moreel zoekend zijn.
Klavers uitgangspunten sluiten aan op het gedachtengoed van Marshall B. Rosenberg (1934 – 2015), die de ‘Nonviolent Communication’ uitvond. De essentie van deze wereldwijd verbreide methode is wat alle religies gemeen hebben: empathie. De basis is bewustzijn van onze universele waarden; erkennen dat alles wat iemand doet, gedaan wordt vanuit de wens een fundamentele behoefte te vervullen. Hoe die vervuld wordt, daar kan je het over hebben, maar de behoeftes zijn wezenlijk: veiligheid, vrede, gezamenlijkheid, autonomie, zingeving etcetera.
In Zweden wordt de Groene Fractie van het Zweedse parlement getraind in deze methode van Rosenberg. Dit zou de politieke cultuur wezenlijk kunnen veranderen: zinvolle gedachtewisselingen in de Tweede Kamer, geen achterkamertjespolitiek, geen onzichtbare fractiediscipline, maar eerlijk en helder zijn. Veel mensen snakken daarnaar.
Ik moet zeggen dat Klaver in de Tweede Kamer het goede voorbeeld geeft door helder zijn standpunten te verwoorden, Wilders terechtwijst, maar ook sportief genoeg is hem tegemoet te komen als het gaat om gedeelde waarden. Klaver is duidelijk over zichzelf en respectvol naar anderen. Een van zijn recentelijke optredens bij Pauw met Ebru Umar, die hem om onduidelijke redenen aanviel, waarbij hij niet in de verleiding kwam in de tegenaanval te gaan, getuigde ook van werkelijke innerlijke waardigheid.

Deze gerichtheid op empathie en menselijke waarden sluit aan bij de stroming in de maatschappij die het Bruto Nationaal Geluk als criterium voor het politieke handelen wenst in plaats van het Bruto Nationaal Product, of in ieder geval een gezonde samenhang tussen die twee nastreeft. Een menswaardige samenleving gebaseerd op waarden die zich vertalen in zorg voor de natuur, werk voor iedereen, plezier voor iedereen; dus een betere verdeling van geld, tijd en middelen. Ook: een kortere werkweek, en wellicht een of andere vorm van het basisinkomen.

Jesse Klaver heeft een sterk punt, nu de uitwerking nog! Oriëntatie op universele waarden is naar mijn mening het middel om de moraal in onze samenleving terug te brengen en empathie is de manier om bij die waarden te komen. Het is wel nog een weg om dit ook echt te doen: practice as you preach, walk the talk. Binnen GroenLinks is men hopelijk bezig dit te leren en oefenen, want het gaat om: anders handelen en reageren dan voorheen.  En vooral: het begint bij een mindset.